PODACI O ARNAUTSKIM PRVACIMA 1914. GODINE

 

 

Vladimir Tucović je bio jedan od srpskih oficira zaverenika koji su učestvovali u Majskom prevratu (1903. godine). Majski prevrat je puč u kojem su ubijeni srpski kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena kraljica Draga. Bio je i član tajne organizaciju „Ujedinjenje ili smrt”, kasnije nazvane „Crna ruka”, koja je osnovana 1911. godine.

Tokom 1912. i 1913. godine Vladimir Tucović je učestvovao u balkanskim ratovima. Krajem 1913. i početkom januara 1914. godine bio je predstavnik srpskih vojnih vlasti kao komandant potpukovnik stacioniran u „novoosvojenom“ srezu gorskom sa sedištem u Vraništu. Za kratko vreme je uz pomoć nekoliko Arbanasa poverenika prikupio podatke o arbanaškim prvacima. Podaci u vidu tabela-upitnika beleženi su za svakog posebno, a sadrže podatke o društvenom poreklu, imovnom stanju, verskoj pripadnosti arbanaških vođa, i njihovim političkim opredeljenjima. Ubeleženi su podaci o važnim ličnostima, poput Bajrama Cura, Riza-bega Crnoglavića, Eleza Jusufa, Ćazima Like i Ramadana Zaskoka, kao i o nekim manje značajnim prvacima. Sakupljanjem i formiranjem bitnih informacija, srpska vlada je arnautske prvake stavila na crnu listu radi likvidacije, plativši za njihove glave od 1000 do 1200 dinara, a  manje uticajni da se eventualno pridobiju za saradnju sa Srbijom.  

Tabele-upitnici dostavljene su Ministarstvu inostranih dela u dva navrata, u razmaku od deset dana, 1. i 11. maja 1914. godine. Ministarstvo vojno je najpre poslalo podatke o petnaest, a zatim o još deset arbanaških prvaka.

U nastavku su objavljeni upitnici osam arbanaških prvaka koji su delovali i u regionu Gore.

Tabele-upitnike bilo je teško grafički predstaviti na način na koji su napravljene, te su one ovde date u nešto izmenjenom obliku. Uporedo se za svakog pojedinačnog prvaka daju podaci u devet kolona sa upitnikom i odgovorima. Ispod podataka za svakog pojedinog prvaka navedeno je ko je i kada prikupio podatke o njemu (za sve dole navedene arbanaške prvake, podatke je prikupljao Vladimir Tucović). Tabele su objavljene po redosledu na osnovu datuma beleženja.

Tabele se čuvaju u Arhivu Srbije (Ministarstvo inostranih dela, 1914. Arbanaško odeljenje, fascikla III (1270 i 1011).

Vladimirov mlađi brat bio je Dimitrije Tucović, jedan od prvih srpskih socijalista. On se žestoko protivio teritorijalnoj ekspanziji Srbije nakon odlaska Turske iz ovih krajeva, nazivajući srpsko oslobađanje Kosova imperijalnim osvajanjem. Dimitrije Tucović 1914. godine štampa knjigu „Srbija i Arbanija“ u kojoj kritikuje pokolje albanskog stanovništva u severnoj Albaniji, pljačke i paljevine sela koje je srpska vojska vršila u znak odmazde.

 

UPITNIK

1. Ime i prezime. Iz koje je porodice. Iz kog je plemena.
2. Gde je rođen, gde ima imanja, gde živi, koga ima od porodice, gde mu živi porodica.
3. Kakve je veroispovesti i od kada; kakvoj je veroispovesti ranije pripadao. Kako je raspoložen prema ostalim veroispovestima.
4. Godina starosti, fizička mana, prirodna inteligencija, kultura: je li pismen, koje je škole učio, kojim jezicima vlada; karakterne osobine: je li častan, i od reči, otvoren ili podmukao, je li hrabar, je li podmitljiv.
5. Imovno stanje. Šta ima od imanja nepokretnog i pokretnog. Gde mu se imanje nalazi i približna vrednost istog.
6. Značaj i važnost njegova kao prvaka. Uticaj njegov koliko je i na koja se plemena odnosno krajeve i sela prostire. Autoritet koji tu uživa. Njegova vojnička vrednost. Koliki broj pušaka može da krene.
7. Odnos njegov sa ostalim prvacima, naročito susednim.
8. Političko uverenje: za kakav je i čiji sistem vladavine u Albaniji. Kako je raspoložen prema susednim zainteresovanim državama i velikim silama. U kakvom je odnosu bio. Kako je raspoložen prema nama.
9. Je li uzeo učešća u kakvim važnijim događajima, političkim pokretima, pobunama itd. kako u poslednje vreme tako i za vreme turske vladavine. 

 

Kompletan tekst možete pročitati: OVDE 

 

. 

Rahman Ali (1886 – 1920)

Rahman Ali

Piše: Admir Idrizi

Prof. Zenulla Bala u monografiji „Šištavec historija i tradicija“ (Shishtaveci historia dhe tradita) daje dosta zanimljivih historijskih podataka za samo selo i Goru.

Ono što je meni bilo interesantno i do skoro nepoznato, objavio je imena mještana Šištevca koji su učestvovali u borbama tokom balkanskih ratova i dao njihove detaljne biografije.

Stanovništvo Gore u periodu nakon propasti Osmanske imperije i razgraničenja na jugoslovenski i albanski dio, bukvalno je odredilo i utrlo put u (ne)formiranju pogleda na sopstevnu historiju.  U albanskom djelu Gore se o tom periodu pričalo i pisalo, dok u kosovskom djelu Gore se do skora nije ništa pričalo i pisalo. Jednostavno taj period je planski izbrisan u sječanjima stanovništva.

 

Rahman Ali (sin Alije) je ime koje mi je zapalo za oči, jer sam na ovo ime naišao listajući kroz arhivu spske žandarmerije iz tog perioda.

Podaci o Rahmanu iz monografije i izveštaja načelnika tadašnjeg sreza gorskog se jedino nisu podudarali u godinama.

Kako navodi prof. Bala, Rahman je rođen u Šištevcu 1870. godine u siromašnoj porodici. Bavio se poljoprivredom i stočarstvom. Nakon ubistva njegovog rođaka Murata od strane srpske vojske 1913. godine uključuje se u bitci na Koritniku. Rahman se istakao u bitci na Koritniku, i u Šištevcu se prepričavalo da je svojom rukom ubio nekoliko srpskih oficira i vojnika.

Tokom tih ratnih godina, srpski kralj, neočekivanim otporom stanovništva, u znak osvete šalje nekoliko kaznenih ekspedicija da masakriraju, pljačkaju i spale Goru, Opolje i Ljumu.

 

Kako bih provjerio godine rođenja koristio sam podatke sa austro-ugarskog popisa  iz 1918. godine. Zapravo, Rahman sin Alijin bio je rođen 1886. godine. Imao je dvije žene, Adila (1895) i Fatima (1896). Tokom popisa boravio je u Šijaku, pored Drača, a njegove žene su se nalazile u selu Suhodol pored Debra. Sa njim u Šijaku u tom periodu su bili i njegovi malolijetni šogori (rođaci po ženi) Halid Muharem (1906) i Ahmed Muharem (1909).

Podaci sa austro-ugarskog popisa 1918.godine

Za vrijeme austrijske vladavine, 1917. godine, u jednom periodu biva uhapšen. Nakon završetka Prvog svjetskog rata bio je progonjen od strane srpske žandarmerije i iz tih razloga je živeo kao odmjetnik.

 

Prof. Bala navodi da je na Đurđevdan (6. maja 1918.) Rahman došao u selo i biva prokazan od seoskih špijuna i njegova kuća, u donjem djelu sela, biva opkoljena od strane srpske žandarmerije. Poslije trosatne borbe, Rahman je ubijen a njegovo tjelo je natovareno na konja i odvezeno u Vranište, tada opštinski centar. Tijelo su žandarmi obezglavili i tamo su ga sahranili.

Na osnovu izveštaja tadašnjeg načelnika sreza gorskog, Stevana S. Matijevića, dolazi se do podatka da Rahman nije ubijen 1918. god već je ubijen 6. maja 1920. godine.

 "6.og ovog meseca (maj) 1920. oko 9 časova uveče, ubijen je i okoreli zlikovac, ubica i vođa pljačkaških bandi iz Ljume, Rahman Alija - Živko, odmetnik iz sela Šištevca, sreza gorskog. Pogibijom Rahmanovom, gorani su spašeni strahovitog zla koje ih jedan niz godina upropašćivalo.
Za izvršenje ovoga dela bio je određen žandarmerijski kaplar Milorad Ovčarević, koga je načelnik sreski predložio za čin podnarednika i odlikovanje, a pomogli ga žandarmi iz šištevačke stanice: kaplar Jelesije Veselinović i redovi: Milivoje Stojanović, Luka Vasiljević, Nikola Čučović, Ilija Milošević, Stanoje Petrović, Dušan Stevanović i Velimir Matić, koji su takođe predloženi za pohvalnicu“.

 

Rahman i veliki broj viđenijih ljudi iz tog perioda su prema žandarmeriji bili „bad guys“ i pljačkaši i  „njihovom pogibijom gorani su spašeni strahovitog zla“.

Sam načelnik sreza gorskog za svoje zasluge je po milosti božjoj i volji narodnoj odlikovan Ordenom Belog Orla od strane Kralja Aleksandra Prvog.

Pod ovakvim terorom Gora je oslobođena od loših momaka i pljačkaša i zaočekivati je bilo da će u dogledno vrijeme posredstvom vlasti formirati iskrivljeni pogled na sopstvenu tragediju i historiju.

***

Shqip

 

Rahman Aliu (1886 - 1920)

Prof. Zenulla Bala, në monografinë e tij “Shishtaveci historia dhe tradita”, ofron shumë dhëna historike dhe interesante për fshatin e vet dhe për Gorën në tërësi.

Interesant dhe deri vonë i panjohur për mua ishte botimi i tij lidhur me emrat dhe biografitë e hollësishme të fshatarëve të Shishtavecit, të cilët morën pjesë në betejat përgjatë Luftërave Ballkanike.

Popullsia e Gorës, në periudhën pas rënies së Perandorisë Osmane dhe demarkacionit kufitar në pjesën jugosllave dhe atë shqiptare, në kuptimin e plotë të fjalës e ka përcaktuar dhe trasuar udhën për (mos)formimin e këndvështrimit ndaj historisë së vet. Në pjesën e Gorës në Shqipëri për atë periudhë është folur shkruar, ndërsa në pjesën e Gorës në Kosovë, deri së voni as është thënë e as shkruar gjë. Thjesht, ajo periudhë është fshirë sistematikisht nga kujtesa e popullsisë.

Rahman Aliu (i biri i Aliut) është një emër që më tërhoqi vëmendjen, pasi hasa në të duke shfletuar arkivin e xhandarmërisë serbe nga ajo periudhë.

I vetmi ndryshim midis të dhënave për Rahmanin nga monografia dhe raportit të shefit të atëhershëm të rrethit Gorës ishte viti i lindjes së tij.

Siç pohon prof. Bala, Rahmani ka lindur në Shishtavec në vitin 1870, në një familje të varfër. Ai merrej me bujqësi dhe blegtori. Pas vrasjes së kushëririt të tij, Muratit, nga ushtria serbe në vitin 1913, ai u përfshi në betejën e Koritnikut. Rahmani u dallua heroikisht në këtë betejë dhe në Shishtavec rrëfehej se ai, me dorën e vet, kishte vrarë disa oficerë dhe ushtarë serbë.

Gjatë atyre viteve të luftës, mbreti serb, për shkak të qëndresës së papritur të popullsisë, si shenjë hakmarrjeje, dërgoi disa ekspedita ndëshkimore për të masakruar, plaçkitur dhe djegur Gorën, Opojën dhe Lumën.

Për të verifikuar vitet e lindjes, jam shërbyer me të dhënat nga regjistrimi i popullsisë i Austro-Hungarisë i vitit 1918. Në fakt, Rahmani, i biri i Aliut, kishte lindur në vitin 1886. Ai kishte dy gra, Adilen (1895) dhe Fatimen (1896). Gjatë regjistrimit ai gjendej në Shijak, pranë Durrësit, ndërsa gratë e tij ndodheshin në fshatin Suhodoll pranë Dibrës. Në atë periudhë, bashkë me të në Shijak ishin edhe dy kunetërit e tij të mitur (kushërinj nga ana e gruas) Halid Muharremi (1906) dhe Ahmed Muharremi (1909).

Gjatë sundimit austriak, në vitin 1917, Rahmani ishte i arrestuar në një periudhë të caktuar. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, ai u ndoq nga xhandarmëria serbe dhe, për këto arsye, jetoi si i kaçak.

Prof. Bala pohon se, në Ditën e Shëngjergjit (6 maj 1918), Rahmani kishte ardhur në fshat dhe u denoncua nga spiunët e fshatit; shtëpia e tij, në pjesën e poshtme të fshatit, u rrethua nga xhandarmëria serbe. Pas një beteje tri-orëshe, Rahmani u vra dhe trupi i tij u ngarkua mbi një kalë e u dërgua në Vranisht, atëkohë qendër e rrethit. Atje trupi iu pre koka dhe u varros. Sipas raportit të kryetarit të atëhershëm të rrethit të Gorës në Vranisht, Stevan S. Matijeviq, rezulton se Rahmani nuk u vra në vitin 1918, por më 6 maj 1920.

“Më 6 të këtij muaji (maj) 1920, rreth orës 9 të mbrëmjes, u vra një kriminel i regjur, vrasës dhe udhëheqës i bandave plaçkitëse nga Luma, Rahman Aliu - Zhivko, i arratisuri nga fshati Shishtavec, rrethi i Gorës.

Me vdekjen e Rahmanit, banorët e Gorës shpëtuan nga një e keqe e tmerrshme që i kishte shkatërruar për vite të tëra.

Për kryerjen e këtij akti ishte caktuar kapteri i xhandarmërisë Milorad Ovçareviq, i cili nga kryetari i rrethit u propozua për gradën rreshter dhe për dekoratë. Atë e ndihmuan xhandarët nga stacioni i Shishtavecit: kapteri Jelesije Veselinoviq dhe ushtarët: Milivoje Stojanoviq, Luka Vasiljeviq, Nikola Çuçoviq, Ilija Milosheviq, Stanoje Petroviq, Dušan Stevanoviq dhe Velimir Matiq, të cilët gjithashtu u propozuan për mirënjohje.”

Rahmani dhe një numër i madh njerëzish të njohur nga ajo periudhë, sipas xhandarmërisë, ishin “bad guys” dhe plaçkitës, dhe “me vdekjen e tyre banorët e Gorës shpëtuan nga një e keqe e tmerrshme”.

Vetë kreu i rrethit të Gorës, për meritat e tij, me hirin e Zotit dhe vullnetin e popullit, u dekorua me Urdhrin e Shqiponjës së Bardhë nga Mbreti Aleksandri I.

Nën këtë terror, “Gora u çlirua nga të këqijtë dhe plaçkitësit”, dhe pritej që në një të kohë të përshtatshme, përmes dorës së pushtetit (serb), të formohej një pikëpamje e shtrembëruar për tragjedinë dhe historinë e tyre.

Përkthim në shqip: dr. Sadik Idrizi

Narodni miting Gorana u Vraništu - 1926

 

GRAĐANI JUŽNE SRBIJE PROTIV BUGARSKE KOMITSKE AKCIJE

 

Narodni miting Gorana u Vraništu

 

Vranište, 20. maja 1926. – U Vraništu je juče održan veliki narodni miting, na kome je stanovništvo sreza gorskog ustalo odlučno protiv bugarske komitske akcije. Na mitingu, koji je održan oko 10 i po časova pre podne, na trgu, bilo je preko 4000 duša. Klicalo se dugo Kralju i državi. Od burnog klicanja odjekivali su Koritnik i Šar-Planina.

Tačno u 11 časova pre podne predsednik vraniške opštine g. Begula Ajrula otvorio je miting jednim patriotskim govorom, predloživši za predsednika sreskog muftiju g. Idriza Hazera.

Muftija je učesnicima zahvalio na poverenju jednim plamenim govorom, u kome je osudio akciju bugarskog Makedonstvujušćeg Komiteta.

Posle njega govorio je učitelj g. Radivoje Bulatović, koji je u svome opsežnom govoru izložio niz zverstava, koja su bugarske bande izvršile nad našim življem u Južnoj Srbiji.

Za tim su govorili g.g. Velija Dželam (Džemail Velija), predsednik opštine bučanske, Rušid Arun - Čauš, predsednik opštine resteličke i Smail Hadži, blagajnik opštine vraniške, pa je usvojena rezolucija koja je upućena vladi. Rezolucija glasi:

„Rezolucija i patriotski apel Srba muslimanske vere sreza gorskog, okr. prizrenskog, danas 19. maja 1926. g. bratski sakupljena u Vraništu.

Mi Srbi muslimanske vere, sreza gorskog, bez obzira što nas vera razdvaja od braće čistih Srba na levoj i desnoj obali Vardara – naše J. Srbije, sakupljeni danas u velikoj masi, povodom nasilja, pljačkanja i ubijanja naše mirne braće u J. Srbiji od strane bugarskih robijaša i razbojnika organizovanih u t.z. „Revolucionarni Makedonski Komitet“, a naročito povodom najnovijeg gnusnog komitskog svirepstva – ogledala bugarskog varvarizma – odigranog 1. maja ove godine u Strumici, a solidarišući se sa građanima cele Južne Srbije izjavljujemo:

1.    Da, najnoviji strumički atentat, kao i sve ranije atentate, razbojničke ucene i nasilja na zdravu svest, život i imovinu lojalnih građana Srba J. Srbije, najenergičnije osuđujemo kao i njihov stožer – Makedonski Komitet, komitet razbojnika, leglo trutova i osinjaka, gnušajući se njihovih tatarskih nedela, kao i svih onih koji te narodne sisare inspirišu i materijalno pomažu u cilju nekog vojnog i po sve besmislenog dokazivanja današnjem kulturnom svetu.

2.    Apelujemo na našu. Kralj. Vladu i na ceo kulturni svet da energično skrenu pažnju zvaničnoj Bugarskoj, da bi već jedan put za uvek uništila taj svoj komitet sastavljen od najgoreg ološa, kako ne bi više bio pljačkan, ubijan i mučen naš posve mirni živalj u J. Srbiji.

3.    Otvoreno poručujemo svima Bugarima i zvaničnoj Bugarskoj da se ne hvataju za J. Srbiju jer to nije njihova zemlja, niti je ikada bila, nego od uvek srpska bila i biće, koja je naseljena čistim i po sto puta prekaljenim Srbima, koji srpski dišu, zbore i pišu. U protivnom neka znaju Bugari da će ponovo osetiti svu težinu srpske pesnice kao što su je osetili na Velbuždu i Bregalnici“.

Po pročitanoj rezoluciji nepregledna masa krenula se ulicama manifestujući, došla je pred sresku zgradu i tu je nastalo dugo i burno klicanje Kralju i državi. Na balkonu sreske zgrade pojavio se sreski poglavar g. Milivoje Vuković, koji je manifestantima saopštio da će podnetu rezoluciju dostaviti nadležnim putem Kraljevskoj Vladi. 

R. B.

Izvor: 

Dnevni list Vreme, koji je izlazio u Beogradu od 1921. do 1941. godine i donosio dnevne vesti i novosti o životu u Kraljevini SHS i K. Jugoslaviji i svetu između dva rata.