GORA NA POPISIMA STANOVNIŠTVA 1913-1921

Gora je do 1912.godine bila u sastavu Kosovskog vilajeta u Osmanskom carstvu, i bila je jedinstvena celina. Zakonom od 1865. godine obrazovan je Prizrenski vilajet i u njemu je pripalo skoro celo područje Kosova. 

***
Posle povlačenja Osmanskog carstva, Srbija je izvršila prebrojavanje stanovništva koje se zateklo 1. marta 1913. godine. U tom prebrojavanju obuhvaćena su mesta Stare Srbije, i izvršene sve administrativne podele na okruge, srezove i političke opštine. Procena stanovništva je izvršena preko policijskih službenika i novoformiranih opštinskih vlasti. Popis je vršen u toku kraćeg vremena preko popisivača koji su išli od kuće do kuće. 

U novoformiranoj državi, Gora je administrativno bila definisana kao srez. Nalazila se u pokrajini Južna Srbija, okrug Prizren. U tom period nije bila definisana granica prema Albaniji, a razgraničenje je završeno tek nekoliko godina kasnije,  pa su i na popisu 1913. i 1921. godine popisana sela koja će kasnije pripasti Albaniji, kao  i sva sela iz Gore i Opolja. Sela Jelovjane (980 stanovnika) i Urvič (908 stanovnika) pripala su okrugu tetovskom, opštini Donjo Palčište, i u ovom radu nisu ušle u konačan broj stanovnika u Gori. 

U gorskom srezu je bilo 19 opština, 51 selo, 1 varošica a te 1913. godine je ceo srez imao 28.117 stanovnika. Međutim, od samog štampanja “Rečnika mesta...” i situacije na terenu došlo je do različitih pomeranja pojedinih sela iz jedne opštine u drugu, pa je u gorskom srezu posle kratkih ispravki bilo 16 opština, 51 selo i 27 879 stanovnika (238 stanovnika manje, jer je u tabeli u originalu bila ubačena i opština Novčanska (?) a kasnije i prekrižena, ali je taj broj ušao u ukupan broj stanovnika u srezu).

Sreska kuća se nalazila u Vranište, koja je bila udaljena od okružnog mesta 5½ sahati hoda. Sresko mesto je imalo poštu i telegraf.

Popis 1921

Prvi zvaničan popis stanovništva i stoke od 31. januara 1921. godine obavljen je na teritoriji tadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je stvorena državnim aktom ujedinjenja od 1. decembra 1918. godine, a granice su joj utvrđene tek u narednim godinama 1919. i 1920. godine na osnovu ugovora o miru, konvencija (Rapallo), pa čak i plebiscite (Koruška). Detaljno razgraničenje počelo je tek posle izvršenog popisa tokom proleća 1921. godine i trajalo do kraja 1922. godine, tako das u državne granice tačno utvrđene tek u toku 1923. godine.

Srez Gora se administrativno u Kraljevini SHS nalazila u pokrajini Južna Srbija, okrug Prizren. U tom period nije bila definisana granica prema Albaniji, i razgraničenje je završeno tek nekoliko godina kasnije. U popis su ušla sva sela iz Gore i Opolja a popisana su i sela koja će kasnije pripasti Albaniji (Šištavec, Orgosta, Borje), a u odnosu na 1913. godinu u popisu iz 1921. godine nije ušla samo opština Topoljanska sa selima Topoljane, Brekinje, Džaferaj, Lojma i Nivča.

Ukupan broj stanovnika na nivou sreza je 12 817. Izjašnjavanje u popisu je po veroispovesti (Pravoslavnih, Rimokatolika, Grko-katolika, Muslimana…), po maternjem jeziku (Srba ili Hrvata, Slovenaca, Arnauta, Turaka…), kao i starosna struktura stanovništva.

Po raspoloživim podacima prebrojavanja stanovništva iz 1913. godine i zvaničnog popisa iz 1921. godine stanovništvo u Gori je prepolovljeno. U tom periodu u Gori su doseljene porodice iz okolnih oblasti, pa je konačan broj stanovnika donekle povećan. Ovoj brojci je pridodat i pozitivan prirodni priraštaj (vidi Tabelu 3.) u kojoj imamo polovinu stanovništva, 6027, u starosnoj dobi od 0 do 14.godina. Doseljenici i prirodni priraštaj su donekle „maskirali“ egzodus koji je zahvatio Goru tih godina.

Od 25.366 stanovnika koliko ih je bilo 1913. godine (bez opštine Topoljanske), na popisu 1921. godine ih je bilo 12.817, što je za 12 549 stanovnika manje. Kao razlozi smanjenja broja stanovnika mogu se tražiti u migraciji stanovništva, ratovima (Balkanski ratovi i Prvi svetski rat), gladi i bolestima. Stanovništvo se u tom vremenskom period između dva popisa našlo na teritoriji na kojoj su formirane nove države.

.

Kompletan tekst možete pročitati i preuzeti: OVDE

.

.