Puškarski zanat - Milisav Lutovac

Karavan kod Lopuškog Hana na putu za Prizren

Iz knjige :Dr. Milisav Lutovac – Gora i Opolje – Antropogeografska proučavanja, Beograd 1955.godine (strana 21-24)

Poznato je da su se neki zanati razvili u selima pod uticajem geografske sredine i potreba kao što su zidarski, drvodeljski, terzijski i drugi. Međutim, ima i krajeva u našoj zemlji, gde su pored ovih, bile odomaćene i one vrste zanata koje sada vidimo samo u gradovima (kovački, kujunđijski, puškarski ). Jedna od takvih oblasti, u kojoj se do skora bili zastupljeni kovački i puškarski zanati, jeste Gora. U njoj su sela Baćka, Vraništa, Rapča i Kruševo bila glavna središta te radinosti. To ne znači da ovih zanata nije bilo i u drugim naseljima ovoga kraja. Ima podataka koji ukazuju na to da se svo stanovništvo jednog sela bavilo samo jednim zanatom. Po kazivanju Bajrama Mursela,  stogodišnjaka iz Leštana, preci današnjeg stanovništva ovoga sela bavili su se u prošlosti kovačkim zanatom. Kod njih su kaže on, kovali i kupovali zanatske predmete ljudi i sa tetovske strane Šar planine. Ostaci šljake i uglja na mestu nekadašnjih kovačnica svedoče o tome. To što Leštane nema svoje planine takođe, govori da su se oni nekada bavili samo zanatom.

Kakvi su bili ti zanati u Gori? Po tvrđenju starih ljudi oni su bili vrlo raznovrsni, ali su se sigurni podaci mogli dobiti samo za puškarski zanat, koji je postojao do najnovijeg vremena. U pomenutim selima Baćkoj, Vraništu, Kruševu, Rapči i Zli Potoku, puškarstvo je bilo vrlo razvijeno još sredinom XIX veka. Tada je u svakom od ovih sela bilo pet do deset puškarskih radnji. Sačuvana je jedna esnafska teskera - dozvola, iz 1859. godine koja glasi na ime Sulejmana Mustafina, puškara u Vraništu. Teskeru je izdalo Ministarstvo finansija u Carigradu i naplatilo taksu od deset groša. 

.
.
.

Na kraju se nameće pitanje: zbog čega se puškarstvo odomaćilo i razvijalo u planinskoj Gori, a ne u drugim krajevima koji su za to imali povoljnije uslove? Moglo bi se pretpostaviti da je na to uticala blizina Prizrena i Tetova, poznatih središta za izradu oružja u XVIII i XIX veku. Nema sumnje, to je bio jedan od uzroka, ali ne jedini, jer bi se puškarstvo, u tom slučaju, pre razvilo u selima pored gradova, nego u planinskoj i besputnoj Gori. Druge razloge valja tražiti u starim zanatima i kontinentu stanovništva. Verovatna je pretpostavka da neki stari zanati vode poreklo još iz Srednjeg veka, kada su oni, kao što se zna iz starih pisanih spomenika, bili odomaćeni po selima. Pošto se u Gori održalo staro stanovništvo iz toga vremena, što nije običaj sa drugim naseljima oko Prizrena, može se i to uzeti kao razlog za rano uvođenje i dugo održavanje ovoga novog zanata turskog vremena. Razume se, zanati se u Gori preobražavani uporedo sa vremenskim potrebama: jedni su išćezavali, a drugi se pojavljivali. Puškarstvo je poslednja faza u tom razvitku. Odlazak u pečalbu uticao je na njegovo brže opadanje i konačno napuštanje. Sada u Gori nema ni jednog kovača. Za ove poslove dolaze povremeno u Dragaš i Brod zanatlije iz Prizrena i Orahovca. Čak se nisu razvili ni oni zanati koje oni mogu raditi kao samouci. Tako naprimer zidari i terzije dolaze iz Sredske.

Jedina zanatska radinost jeste drvodeljstvo, kojim se bave poglavito ljudi u Malom i Velikom Krstacu, u čijoj blizini ima krupnog borovog drveta. Oni izrađuju razno posuđe: “butane” (za bućkanje – izmetanje masla), “tuarije” (tovarije) – burad za vodu, “vedra”, kace, kabliće, “buklije” (čuture); zatim razno posuđe za merenje zapremine: “šinike” (merica koja zaprema 42 oke), “budžuke” (21 oka) i “karlice” (mere za žito).

Kompletan tekst možete pročitati i preuzeti: OVDE

.

.