Popisivači sa austrougarskog popisa stanovništva 1918. godine

 

 

Prije 106. godina austrougarska administracija izvršila je precizan popis stanovništva na teritoriji okupirane Albaniji. Popis posjeduje veoma važne podatke o stanovništvu koje je živjelo na teritoriji tadašnje Albanije, među kojima je bila i Gora.

Detaljno o popisu 1918 možete pročitati: OVDJE


Prefekturi Žur pripadale su pet potprefekture, među kojima i Gora sa 14.933 stanovnika. Prefektura je imala ukupno 113 urbanih i ruralnih naselja među kojima unutar Gore:

- Šajna (Shajna - 9.458 stanovnika) i
- Šištevac (Shishtavec – 5.475 stanovnika).

Gora je bila jedan od 26 potprefektura (kreise) sa administrativnim sjedištem u Vraništi. Ukupna površina potprefekture Gora bila je 555 km², sa 27 stanovnika prosječne gustine naseljenosti na 1km² .


Detaljno o administrativnoj podjeli Gore: OVDJE


U vremenskom periodu od 1. marta 1918. do 11. aprila 1918. godine tri popisivača potpomognuti osobljem administracije potprefekture Gora popisali su kompletno stanovništvo. Popisivači su bili:

1. Gustav J. Rossler,
2. Milan Rechnitzer i
3. Adorjan Pavliček.

Cjeli popis nadgledali su regionalni i okružni komesari. Seoske starješine bile su dužne ispraviti lažne podatke koje je dao nosilac domaćinstva. 

Gustav J. Rossler je popisao stanovništvo u 25 sela.

1. 2. mart 1918.- Vraništa
3. mart 1918. - Mlike
4. mart 1918. - Bačka
5. 6. mart 1918. - Globočica
6. 7. mart 1918. - Zli Potok
8. 9. 10. i 11. mart 1918. - Restelica
12. mart 1918. - Kruševo
13. 14. 15. mart 1918. - Šištevac
16. 17. mart 1918. - Novo Selo
18. mart 1918. - Streževo
19. 20. mart 1918. - Kolovoz
22. mart 1918. - Topoljane
23. mart 1918. - Brekinje
24. mart 1918. - Nimča
25. mart 1918. - Lojme
26. mart 1918. - Bela
27. mart 1918. - Orčiklje
28. mart 1918. - Pakiša i Zapod
29. mart 1918. - Orgosta i Košarište
30. mart 1918. - Orešek i Crnoljevo
01. april 1918. - Bučje
05. april 1918. - Brezna

Milan Rechnitzer je popisao 22 sela.

09. mart 1918. - Kosavce
10. mart 1918. - Zgatar
11. mart 1918. - Brut
12.13. mart 1918. - Belobrad i Zjum
14. i 31. mart 1918. - Šajne
16. mart 1918. - Radeša
17. mart 1918. - Lještane
18. mart 1918. - Dragaš
19. mart 1918. - Ljubošta
20. mart 1918. - Zrze
21. mart 1918. - Plajnik
22. mart 1918. - Kapra
23.24. mart 1918. - Buzec i Rence
26.27. mart 1918. - Rapča
29. mart 1918. - Krstec
30. mart 1918. - Kukaljane
01. april 1918. - Bučje
05. april 1918. - Brezna
07. april 1918. - Dikance
od 08. do . 11. april 1918. Brod

Adorjan Pavliček je popisao 5 sela.

02.03. mart 1918. - Zaplužje
04. mart 1918. - Bljač
05. 06. mart 1918. - Brodosavce
07. mart 1918. - Kukljibeg
08. mart 1918. - Kukovce


Osoblje potprefekture Gora


Državni administratori potprefekture Gora

1. Fiqri Rusi (Dibra - 31) – Vraništa
2. Ziar Beqir Zhilta (Prizren - 33) – Vraništa


Sudija

1. Ahmed Sadri Haxhi (Epir, Libhova - 47) – Vraništa


Zvaničnici u državnoj službi

1. Pazo Glogoji (46) – Dragaš
2. Sejfula Murat (52) – Košarišta
3. Esad Blivani (61) – Kukaljane
4. Abdurahman Gulani  (70) – Leštane
5. Adem Tahir (45) – Orčikle
6. Muhamed Pelivan (40) – Radeša
7. Jakup Sali (40) – Zapod
8. Šaban Čoko (41) – Restelica
9. Adem Duman (26) – Restelica
10. Gjon Kol Mosi (Skadar - 45) – Šištavec
11. Dželil Ejubi (45) – Vraništa


Uredski službenici

1. Filip Ndoc Shahin (Prizren - 34) – Šištavec
2. Nedžip Abdulah Zajm (Zaplužje - 32) – Vraništa
3. Nailj Husejn Maliverdhi (Rapča - 38) Sekretar potprefekture Gora – Vraništa
4. Sadik Beqir Topojani (Prizren - 43) - Vraništa


Policajci i detektivi, javna služba

1. Ali (30) – Brod
2. Ali (36) – Dikance
3. Hasan Tufekči (47) – Ljubošta
4. Ramadan Sahid (32) – Orčikle
5. Jusuf Musa (25) – Orčuša
6. Bajram Kasan (17) – Šištavec


Glasnici

1. Sadik Husen (24) – Vraništa
2. Muhamed Dezdan (30) – Vraništa
3. Ramadan Dezdan (30) – Vraništa




Arhivski izvor:

Österreichische Akademie der Wissenschaften
(Archive of the Austrian Academy of Sciences)

Ispovjest Jonuza Jonuzija (Sulejmanovića), bivšeg logoraša Mauthausena

 

Izvor:
Nezavisni magazin na bosanskom jeziku „ALEM“
Godina I broj 6 str.17-19
11. maj 2001.god  


Kompletan tekst: OVDE

Desilo se, ne ponovilo se

Piše: Mustafa Balje

Blizu Linza, na oko 150 kilometara od Beča, usred čudnoga pejzaža stoji strašna tvrđava. Bila je sagrađena za uništavanje ljudskih života. Svaka stijena ovoga zdanja krije priču ljudskog stradanja.
Kroz vrata logora Mauthausena, iznad kojih je bilo ispisano: „Ti, koji ovdje ulaziš, ostavi iza sebe nadu“, prošlo je oko 200 hiljada muškaraca i žena, dok su Hitlerovi naci-fašisti u tom logoru na razne načine ubili oko 113 hiljada logoraša: Rusa, Poljaka, Jugoslovena, Italijana, Grka, Belgijanaca, Francuza, Mađara, Španaca, Čehoslovaka, Austrijanaca, njemačkih anti-fašista i drugih. Nakon Hitlerove kapitulacije, 5. maja 1945. godine, u Mauthausenu je u gasnim komorama usmrćeno 1.500 logoraša.
Jedan i jedini iz Prizrenskoga regiona, koji je doživio stradanja i golgotu i Maunthausenu je Jonuz Jonuzi, tada Sulejmanović. Rođen je u Rapči kod Dragaša, 1919. godine, a danas „slavi“ 56 godina od oslobođenja iz Mauthausena. U sinovljevom stanu kod Ćuljana, u Prizrenu, srećemo ga kako sa svojom „staricom“ brižljivo slaže slike u svom porodičnom albumu i, nakon upoznavanja, prisjeća se teških dana u austrijskom konc-logoru Mauthausen. 

Strahote Mauthausena 

 
Daleke 1940., pred sami početak Drugog svjetskog rata, bio sam na privremenom radu u Rumuniji. Nakon šest godina rada, kao dvadesetjednogodišnjak, preko kraljevske jugoslovenske ambasade u Bukureštu, uručen mi je poziv za odsluženje vojnog roka. Tebalo je da odem u Zagreb. Nakon kapitulacije tadašnje Jugoslavije, 1941. godine bivam zarobljen, uz Nezira Isakovića iz Restelice. Isaković je bio u 34. pješadijskom puku u Subotici, a zarobljen je u Sremskoj Mitrovici. Tako je počeo moj put u neizvjesno. Na hiljade ratnih zarobljenika je odvedeno u Austriju i Njemačku. Ja sam bio jedini iz Gore koji je vidio i doživio strahote austrijskog nacističkog konc-logora Mauthausena. Karakteristika tog logora je bila njegova veličina i kamenolom u kojem su logoraši radili najteže poslove – sjeća se Jonuzi i nastavlja: - Komandant logora Mauthausen je bio pukovnik SS-divizije Franz Ziereis, ratni zločinac. Imao je kćerku maturantkinju, za koju kažu da joj je jedina želja bila da joj otac napravi tašnicu od ljudske kože. To je i učinio. Najteže mi je bilo što sam praktično svakoga časa mogao biti svjedok neke egzekucije. Život logoraša u Mauthausenu  za naciste nije vrijedio ništa. Možete zamisliti, njihova mašinerija ubijala je logoraše na 33 načina. Logoraši su sistematski, psihički i fizički ubijani. Mi smo za njih bili samo „Wernichtung dur arbait“, najjeftinija radna snaga. Na „stepenicama smrti“, kako su nazivali jedan od načina ubijanja, žrtvi su stavljali na leđa 50 kilograma kamenja i on se morao tako penjati na 186 stepenika. Ukoliko bi umorni logoraš pao, stražari su puštali dresirane pse koji bi ga zadavili. Kada bi logoraši odlazili u stroju prema kamenolomu, onoga koga su nacisti željeli da ubiju, jednostavno bi gurnuli u ponor dubine 150 metara. Neke su streljale u potiljak, stavljajući ih na vagu prije nošenja u gasne komore. Jednoj povećoj grupi od oko 500 jevrejskih djevojaka deportovanih iz Mađarske, uzimali su krv, koja je kasnije bila nošena vojnicima Wermachta na ratištima. Te djevojke su potom preko noći bile odvežene u gasne komore a kasnije u krematorijume. Skoro svakoga dana je u Mauthausen pristizalo novih logoraša iz drugih konc-logora.
Svakoga dana je bilo ubijanja na najbestijalniji način. Na tzv. „Zidu žalbe i optužbe“ vezali bi logoraša okrenutim prema zidu. Tako je stajao vezan i po nekoliko dana. Stalnim batinjanjem bi ga razulareni nacistički vojnici usmrtili.
-U Mauthausenu je stradao i Xhevdet Doda, jedan od kosovskih heroja. U to vrijeme sam radio kao bolničar-sanitet u paviljonu 2, logorske bolnice. Glavni ljekar je bio dr. Čapljinsky, Poljak. Ništa nismo mogli pomoći, tu su nam donosili pretučene ili logoraše koji su služili kao eksperiment na kojima su nacisti u njihovim ordinacijama isprobavali razne pokuse. Samo u jednom malom krevetu bolnice ležalo je po šestoro logoraša – kaže Jonuz Jonuzi i uz suze, nakon toliko vremena, dodaje: - U velikom konc-logoru Mauthausen, bili su ogromni podzemni krematorijumi. Tu su u pepeo pretvarane žrtve iz gasnih komora. Prikupivši određen broj logoraša – nastavlja priču Jonuzi – u improviziranim kupatilima sa 33 tuša, i zaptivenim vratima, kroz ventilator su pustali otrovni gas Ciklon B. Taj otrov su dopremali kolima i pod oznakama Crvenog krsta. Po 30 lješeva dnevno je nošeno u krematorijum. U drugom krematorijumu, smještenom u zgradi koja je prije bila škola za časne sestre, u tzv. „Hatermanovom dvorcu“ bilo je odnošeno na hiljade lješeva. Pepeo koji su dobijali paljenjem lješeva u krematorijumima služio im je kao đubrivo za bašće. Ljudi su uništavani po raznim salama gdje su nacisti vršili kastriranje muških i ženskih polnih organa. U tijela logoraša ubrizgavali bi razne klice oboljelih ćelija rakom. Čak je bilo i ubrizgavanja benzina u venama logoaša. Marta 1945. godine deportovani su i lješevi iz Aushvitza. To su mahom bili logoraši stradali od trbušnog tifusa i raznih zaraznih bolesti. Jedan od metoda uništavanja koji su koristili nacisti, bilo je i smrzavanje. Vodom bi poprskali žrtve i tako ih zimi, na -20 do -30 stepeni Celzijevih, ostavljali van logoraških baraka. Tako su najčešće ubijali Ruse. Sve je to trajalo pet godina. Napokon je došla neočekivana sloboda. Došao je kraj ubijanju i mučenju. 

Spašavanje fizičara Mojsijeviča, Jevreja

 
U konc-logorskoj bolnici „Kranken Revir Haus“ gdje sam radio, početkom septembra 1944. godine, došli su SS-ovci da ubiju Jevreja Mojsija Mojsijeviča. On je bio fizičar iz Rusije. Na pitanje vojnika gdje je Mojsijevič odgovorio sam: „Mozsievitch ist schon tot“ (Mojsijevič je mrtav). U stvari, na bolničkom krevetu je bilo beživotno tijelo Ahmeda Osmanova, ja sam samo karticu od pokojnog Osmanova dao Mojsijeviču. Tako sam spasio fizičara od sigurne smrti. Poslije rata, jedna jevrejska organizacija „Holokaust Jad Vashem“ je za svakog onog koji je spasio nekog Jevreja dodjeljivala „medalju pravednika“. Međutim, tažili su kao dokaz izjavu spašenoga. Mojsije Mojsijevič je umro odmah nakon rata, tako da nisam mogao da dobijem tu medalju. Znam da je dosta Bošnjaka iz Bosne dobilo odlikovanje. Na kraju krajeva, ja sam to uradio iz čisto ljudskih razloga. Osjećao sam bol svakog logoraša Mauthausena, jer sam i ja bio jedan od njih – kaže Jonuz Jonuzi.  
-Na dan oslobođenja 5. maja 1945. godine, logoraši iz Mauthausena su skinuli sa ulaznih vrata logora znak kukastog krsta. Toga dana sam se ponovo rodio – kaže Jonuzi. 

Povratak kući nakon 11 godina 

 
Padom fašizma, nakon punih 11 godina Jonuzi se vraća u svoj „memljećet“, gdje počinje svoj drugi život.
Moja tadašnja vjerenica me čekala. Kada sam se vratio, sve se promijenilo. Zadruga u Dragašu mi je dala neki kupon kojim sam mogao da podignem jorgan i novu košulju. Napravio sam skromnu svadbu, jer je bila velika nemaština i nije se moglo drugačije. Zaboravio sam na nemaštinu nakon onoga što sam doživio u konc-logoru u Mauthausenu. Krenuo sam dalje u život. Učio. Zbog teške žutice od koje sam bolovao, nisam bio u stanju da završim svoje školovanje za doktora u Beogradu. Priznali su mi, ipak, Višu medicinsku školu. Tako sam pune 43 godine radio kao ljekar u dragaškoj bolnici. Svakoga dana obilazio sam pješke nemoćne i bolesne po selima Gore i Opolja. Dešavalo se da prespavam noć u nekom od sela, da bih sutra nastavio svoj posao – priča ovaj vitalan 82- godišnjak.




Kompletan tekst možete pročitati: OVDE

Le Temps 1913.

 

Tokom balkanskih ratova francuska dnevna štampa preuzimala je izvještaje o dešavanjima sa terena iz Beograda i redovno objavljivala izvještaje za svoje čitatelje.

Novine Le Temps pod rubrikom Les Affaires D`Orient (Orjentalni poslovi) svakodnevno su pratile dešavanja sa Balkana.
 

Objava od 12. decembra 1913. donosi kratak izvještaj: 

 

Na srpsko-albanskoj granici

Naoružani Ljumjani ušli su na srpsku teritoriju kod sela Rapča. Uzeli su 165 ovaca i 102 koze i odveli ih sa sobom u Albaniji. Ovaj čin pljačke nije usamljen i srbijanska je Vlada, pred pritužbama svojih poslanika u nedoumici, ne znajući  kome da se obrati protiv  ovih činova jer u Albaniji još nema odgovorne vlasti.

Puškarski zanat - Milisav Lutovac

Karavan kod Lopuškog Hana na putu za Prizren

Iz knjige :Dr. Milisav Lutovac – Gora i Opolje – Antropogeografska proučavanja, Beograd 1955.godine (strana 21-24)

Poznato je da su se neki zanati razvili u selima pod uticajem geografske sredine i potreba kao što su zidarski, drvodeljski, terzijski i drugi. Međutim, ima i krajeva u našoj zemlji, gde su pored ovih, bile odomaćene i one vrste zanata koje sada vidimo samo u gradovima (kovački, kujunđijski, puškarski ). Jedna od takvih oblasti, u kojoj se do skora bili zastupljeni kovački i puškarski zanati, jeste Gora. U njoj su sela Baćka, Vraništa, Rapča i Kruševo bila glavna središta te radinosti. To ne znači da ovih zanata nije bilo i u drugim naseljima ovoga kraja. Ima podataka koji ukazuju na to da se svo stanovništvo jednog sela bavilo samo jednim zanatom. Po kazivanju Bajrama Mursela,  stogodišnjaka iz Leštana, preci današnjeg stanovništva ovoga sela bavili su se u prošlosti kovačkim zanatom. Kod njih su kaže on, kovali i kupovali zanatske predmete ljudi i sa tetovske strane Šar planine. Ostaci šljake i uglja na mestu nekadašnjih kovačnica svedoče o tome. To što Leštane nema svoje planine takođe, govori da su se oni nekada bavili samo zanatom.

Kakvi su bili ti zanati u Gori? Po tvrđenju starih ljudi oni su bili vrlo raznovrsni, ali su se sigurni podaci mogli dobiti samo za puškarski zanat, koji je postojao do najnovijeg vremena. U pomenutim selima Baćkoj, Vraništu, Kruševu, Rapči i Zli Potoku, puškarstvo je bilo vrlo razvijeno još sredinom XIX veka. Tada je u svakom od ovih sela bilo pet do deset puškarskih radnji. Sačuvana je jedna esnafska teskera - dozvola, iz 1859. godine koja glasi na ime Sulejmana Mustafina, puškara u Vraništu. Teskeru je izdalo Ministarstvo finansija u Carigradu i naplatilo taksu od deset groša. 

.
.
.

Na kraju se nameće pitanje: zbog čega se puškarstvo odomaćilo i razvijalo u planinskoj Gori, a ne u drugim krajevima koji su za to imali povoljnije uslove? Moglo bi se pretpostaviti da je na to uticala blizina Prizrena i Tetova, poznatih središta za izradu oružja u XVIII i XIX veku. Nema sumnje, to je bio jedan od uzroka, ali ne jedini, jer bi se puškarstvo, u tom slučaju, pre razvilo u selima pored gradova, nego u planinskoj i besputnoj Gori. Druge razloge valja tražiti u starim zanatima i kontinentu stanovništva. Verovatna je pretpostavka da neki stari zanati vode poreklo još iz Srednjeg veka, kada su oni, kao što se zna iz starih pisanih spomenika, bili odomaćeni po selima. Pošto se u Gori održalo staro stanovništvo iz toga vremena, što nije običaj sa drugim naseljima oko Prizrena, može se i to uzeti kao razlog za rano uvođenje i dugo održavanje ovoga novog zanata turskog vremena. Razume se, zanati se u Gori preobražavani uporedo sa vremenskim potrebama: jedni su išćezavali, a drugi se pojavljivali. Puškarstvo je poslednja faza u tom razvitku. Odlazak u pečalbu uticao je na njegovo brže opadanje i konačno napuštanje. Sada u Gori nema ni jednog kovača. Za ove poslove dolaze povremeno u Dragaš i Brod zanatlije iz Prizrena i Orahovca. Čak se nisu razvili ni oni zanati koje oni mogu raditi kao samouci. Tako naprimer zidari i terzije dolaze iz Sredske.

Jedina zanatska radinost jeste drvodeljstvo, kojim se bave poglavito ljudi u Malom i Velikom Krstacu, u čijoj blizini ima krupnog borovog drveta. Oni izrađuju razno posuđe: “butane” (za bućkanje – izmetanje masla), “tuarije” (tovarije) – burad za vodu, “vedra”, kace, kabliće, “buklije” (čuture); zatim razno posuđe za merenje zapremine: “šinike” (merica koja zaprema 42 oke), “budžuke” (21 oka) i “karlice” (mere za žito).

Kompletan tekst možete pročitati i preuzeti: OVDE

.

. 

Hamid Isljami Šole

 

Naslovna strana "Pisma iz Gore"

Hamid Isljami Šole – Rođen je 1. Maja 1959.godine u selo Rapča. Bio je jedan od prvih književnih stvaralaca iz Gore. Pisao je pjesme, pripovijetke, a autor je i prve drame napisane na lokalnom jeziku Gore objavljene 1995.godine u Valjevu (Jusuf i Džemilja). Hamid Isljami je radio u školi u selo Rapča, Gora. Umro je 2. Aprila 2013.godine u Kruševcu, Srbija. 

Objavljene knjige: Počivaljište (1990), Među nas i vo nas (1993), Devojke na konju (1995), Jusuf i Džemilja, drama (1995), Dolapče, priče (1996), Nebo u čaši vode (1996), Pisma iz Gore (1996), Kameno ogledalo (1997), Nibet Gori (1997), Abdes duše (1998).

Postuhmno mu je objavljena knjiga poezije “Savršeni sklad - Samotake naredena" (2018). Knjiga je iz pesnikove zaostavštine, napisana na srpskom jeziku, dok je prepev na goranski uradio pesnikov prijatelj Zećir Zurapi.

Kompletnu knjigu Počivaljište možete pročitati i preuzeti:OVDE 
i izmenjenu verziju "Goranska duša" možete pročitati i preuzeti OVDE 

Kompletnu knjigu Među nas i vo nas možete pročitati i preuzeti: OVDE

Kompletnu knjigu Jusuf i Džemilja, drama možete pročitati i preuzeti: OVDE

Kompletnu knjigu Dolapče možete pročitati i preuzeti: OVDE

Kompletnu knjigu Pisma iz Gore možete pročitati i preuzeti: OVDE

Kompletnu knjigu Nibet Gori možete pročitati i preuzeti: OVDE