Alija Džogović - Pjesma nas je uzdigla do najviših vrhova čovječanstva

 

Izvor:
Glas Islama (Glasilo Islamske zajednice - List za vjeru, društvo i kulturu)
Godina I broj 8. Avgust 1997. Novi Pazar

Alija Džogović
(Izlaganje na književnim susretima u Mušnjikovu kod Prizrena)

Kada sam 1980. godine otišao u Goru, a godinu dana kasnije i u Sredsku Župu, već na prvom koraku bio sam impresioniran ljepotom govora ovih krajeva, izvornošću i fleksibilnošću onomastičkog materijala, narodnim usmjenim pjesništvom, ljepotom i bogatstvom drugih oblika folklora, kao što su muzika i pjevanje, igre, arhaični obredi i običaji, usmjena predaja, te originalna i specifična tradicija i kultura.

Sela u oblasti Šar-planine postala su tada privlačna za mnoge naučnike i istraživače, svakako i ranije, čiji su aspekti bili različiti. Tada je u Gori iz Danske dolazila, više puta, Birte Trearup, poznata kao naučnik, muzikolog, sa namjerom da ovdje proučava goransku muziku i pjevanje, da je zapisuje, jer je doznala da su goranski muzički oblici specifični i očuvani u svojoj prvobitnoj formi i sadržajima, za razliku od ostalih krajeva u Evropi.

Moje divljenje ljepoti govora ovih krajeva i ljepoti narodnog pjesništva motivisalo me da na ovim terenima provedem više godina tokom ljetnih mjeseci i da zapišem cjelokupni onomastički materijal, da proučavam dijaktološke specifičnosti govora (njegov fonološki sistem, fonetske procese, morfološke i sintaksičke karakteristike), a uzgred da zapišem i po neki oblik iz usmjenog poetskog korpusa naroda ovih krajeva.

U Dragašu sam se tada sreo sa Harunom Hasanijem, koji se, pored ljekarskog posla, intenzivno bavio snimanjem i prikupljanjem muzičkog folklora, a zapisivao je i lirske narodne pjesme u kontekstu pjevanja i izvođenja uz razne muzičke instrumente. Rekao sam mu tada da je to dobro i da će biti još bolje ako nastavi da sakuplja sve oblike goranskih narodnih umotvorina. Bio sam takođe oduševljen kada se, poslije nekoliko godina, pojavila knjiga “Goranske narodne pesme”.

Moram reći da nisam bio zadovoljan lekturom tekstova, koji su mestimično fonetski prepravljeni i neujednačeni, jer osoba koja je to u Prištini obavljala, nije poznavala specifičnosti goranskog fonološkog sistema, pa su neke jezičke karakteristike netipične i neprirodne, što nije trebalo činiti. Međutim, i takva, ova knjiga bila je veliki književni i jezički događaj za Goru, za nauku o narodnom usmjenom stvaralaštvu, kao i za dijaktologiju.

Prije godinu dana došao mi je do ruku jedan rukopis goranskih narodnih pjesama sakupljenih u goranskim selima u Albaniji. Taj rukopis sadrži materijal visoke književne vrijednosti, a posebno i jezičke, i valjalo bi ga štampati. Goranska narodna književnost bila bi kompletnija.

Sem ovih zbirki lisrskih tvorevina, dobro je poznato da u oblasti Gore i Sredske Župe postoji i bogato prozno stvaralaštvo, pa bi bilo od ogromnog značaja pristupiti njegovom sistematskom prikupljanju i objavljivanju. Svako odlaganje može da bude štetno i zloupotrebljeno.

Na moje veliko zadovoljstvo, prije godinu dana takođe mi je došla do ruku još jedna zbirka narodnih lirskih pjesama izuzetne poetsko-jezičke ljepote i originalnosti. To je knjiga POAENJE čiji je autor-sakupljač Miftar Adžemi, prijeklom iz sela Donje Ljubinje više Prizrena. On je ove pjesme više godina zapisivao od svoje majke Ramize, ali i od drugih informatora po selima Sredske Župe. Ističem, takođe, da sam bio impresioniran poetskom ljepotom ovih pjesama. Predložio sam Miftaru Adžemiju da nastavi da sakuplja i druge oblike usmjenog narodnog stvaralaštva u oblasti oko gornjeg toka Prizrenske Bistrice. Jer on to može, poseduje znanje i iskustvo.

Za našu bošnjačko-islamsku kulturu od ogromnog je značaja što su ove knjige narodnih umotvorina iz Gore i Sredske Župe, i još neke slične ovima, ugledale svijet i ušle u korpus evropske literature. Trebalo je to da se desi mnogo ranije, ali nije bilo uslova niti korektnog vrijednovanja. Postojala je teza da naš narod nema svoju usmjenu tradiciju niti sopstveni jezički sistem. A nije tako. Naši skupljači usmjenih narodnih tvorevina, i naši pisci, demantovali su oponente teorije i potvrdili činjenice da smo sa svojim duhovnim nasljeđem ispred mnogih drugih u susjedstvu i okruženju. Ove činjenice potvrđene su i otkrićem velikog djela sandžačkog Homera Avda Međedovića, pjevača i guslara sa Obrova kod Bjelog Polja. Tako, možemo reći Evropi da i mi imamo svoj Olimp i svoj Parnas. Figurativno rečeno, to su Šara (Monti Skardus), Obrov, Materidža, Karanfili...

Činjenica je da je naš narod najljudskiji na svijetu. Reinkarnira se iz pepela, sa merhametom i pjesmom. Historijski događaji su potvrdili da je naš bošnjački narod izabrao pjesmu kao jedan od oblika svoga identiteta, da njom zamjeni privremenu smrt. U pjesmu je utkivao svoj život - da uđe u vječnost. Ta nas je pjesma uzdigla do najviših vrhova čovječanstva.

U zaključku, izražavam želju da ova današnja književna svečanost bude podsječanje na sve one koji su anonimni ili znani stvaraoci našeg muslimanskog eposa, usmjenog i pisanog. U skladu sa ovim, neka ona bude inspiracija za dalja izučavanja našeg narodnog stvaralaštva, te inspiracija za nove knjige, nove zbirke poezije naših autora.

Danas su ovdje muslimanski pisci iz Prizrena, Gore, Sredske Župe, Prištine, Novog Pazara, Bijelog Polja i drugih krajeva.

Osnovne škole na području potprefekture Dragaš (Gora)

Zbirna statistika inspektorijata: Prizren
Školska: 1942/1943

1942. godine u potprefekturi Dragaš radile su škole u Brodu, Rapči, Vraništi, Bučju i Bljaču. Iste godine škole u Brodosavcu, Brutu i Restelici su bile spremne za otvaranje, ali zbog nedostatka nastavnog osoblja nisu se još otvorile.

Više informacija o školi u Rapči  iz tog perioda možete pročitati: OVDJE

U albanskom djelu Gore radile su škole u Šištevcu i Zapodu. Te godine su zatvorene škole u Borju, Orešeku i Kolovozu.

Osnovne škole na području potprefekture Dragaš (Gora)

Izveštaj inspektora obrazovanja:
Ibrahim Fehmiu
Prizren: 24 VII 1943.


Arhivski izvor:
AQSH. F. 188. (Zyra Qendrore e Statistikes), D. 119-031
AQSH. F. 188. (Zyra Qendrore e Statistikes), D. 119-007.1

Lista prefektura, potprefektura, opština oslobođenih oblasti (predjela) 1942. godine

 

Ministri spoljnih poslova Njemačke i Italije su Bečkim sporazumom 1941. godine okupiranu Jugoslaviju podijelili na svoje interesne zone. Nakon nekoliko izmjena i dopuna sporazuma, u maju 1941. teritoriju okupirane Jugoslavije podijelili su u korist tri države: Italije, Bugarske i Njemačke.

Većina teritorija pripadala je italijanskom okupacionom području, koje je pridruženo takozvanoj Velikoj Albaniji sa 4 prefekture: Peć, Priština, Prizren i Debar, sa 19 potprefektura, 13 gradskih opština (bashkia), 161 opština, 1.501 selom, sa ukupno 841.544 stanovnika. 

Ovom području pridruženi su Ulcinj i Tuzi, koja su ušla u prefekture Korča i Skadar. U sastav prefekture Prizren ušla su sva sela Dragaša i Prizrenske Župe i Podgora. Od strane Kraljevine Albanije ova teritorija smatrana je oslobođenom, pa je vlada formirala Ministarstvo oslobođenih oblasti (Ministria e Tokave të Liruara) sa svim administrativnim organima.

Region Mitrovice pridružio se njemačkoj interesnoj zoni, koja je obuhvatala oblasti Mitrovice, Podujeva, Vučitrna i Novog Pazara, koje su bile dio Nedićeve Srbije.

Region skopskog i kumanovskog okruga, kao i dio okruga Gnjilane, Kačanik, Vitina, te i Preševo ​​i Bujanovac, pripadali su fašističkoj Bugarskoj.

Više informacija o administrativnoj podjeli i popisu stanovništva Dragaša i Prizrenske Župe i Podgora tokom Drugog svjetskog rata možete pročitati: OVDE

 

Lista prefektura, potprefektura, opština
oslobođenih oblasti (predjela) 1942. godine

 

 

1. PREFEKTURA DEBAR (DIBRËS) – 5 opština

1.1. potprefektura Gostivar (9 opština)
1.2. potprefektura Kičevo (9 opština)
1.3. Potprefektura Reka (6 opština)
1.4. potprefektura Struga (13 opština)
1.5. potprefektura Tetovo (9 opština)

2. PREFEKTURA PEĆ (PEJËS) – 8 opština

2.1. potprefektura Drenica (7 opština)
2.2. potprefektura Istog (5 opština)
2.3. potprefektura Plav (3 opštine)
2.4. potprefektura Rožaj (2 opštine)
2.5. potprefektura Tutin (5 opštine)

3. PREFEKTUA PRIŠTINA (PRISHTINËS) – 10 opština

3.1. potprefektura Gnjilane (15 opština)
3.2. potprefektura Ferizović (9 opština)

4. PREFEKTURA PRIZREN (PRIZRENIT) – 8 opština

4.1. potprefektura Dragaš (4 opštine)
4.2. potprefektura Đakovica (8 opština)
4.3. potprefektura Orahovac (12 opština)
4.4. potprefektura Suva Reka (4 opštine)

Potprefektura Caridvor sa 3 opštine ušla je pod administracijom Prefekture Korča.

Potprefektura Tuzi (jedna opština) ušla je pod administracijom Prefekture Skadar.

Potprefektura Ulcinj sa 5 opštine ušla je pod administracijom Prefekture Skadar.


Ukupno 4 prefekture, 19 potprefekture, gradske opštine (bashkia) 13, 161 opština, 1501 selo sa ukupnim brojem stanovnika od 841 544.



Arhivski izvor:

AQSH. F.166.(Ministria e Tokave të Liruara),V.1942.D13-001-007
Centralna Služba statistike Kraljevine Albanije

Poznati usta (majstor) Džemo - Birthe Trærup

 

SVADBARSKI MUZIČARI U PRIZRENSKOJ GORI (1975)

(odlomak iz dužeg rada) - Birthe Trerup, Danska

Wedding musicians in Prizrenska Gora

 Folk Music in Prizrenska Gora

 

 

Gdje god da odete čut ćete za Džema (brata Jakupove majke) iz Globočice u Gori. O njemu se govori kao o najvećem majstoru zurle (svirladžiji), ne samo u Gori već i u staroj Albaniji i Makedoniji. Čak je odlazio u Tursku i tamo ostajao po mjesec ili dva, svirajući na svadbama i godišnjim vašarima, i svuda uživao veliko poštovanje i divljenje.

 

Živio je veoma dugo, navodno 110 godina, a Rasim Beriša, koji je bio njegov učenik, kaže da je još uvijek svirao kada je imao sto godina. Svirao je sve melodije, kako stare tako i nove. Svirao je goranske, ali također albanske, makedonske i turske. Isto, govori se da je on stvorio goranski nibet i osmislio mnoge njegove pjesme, od kojih su neke i danas obavezni dio ovog dvosatnog niza melodija za dvije zurle (svirle). Naročito su poznate dvije pjesme koje govore o smrti Džemovih sinova i njegovoj drugoj ženidbi.

 

Džemo je imao dva sina koji su, također, bili muzičari. Jedan se zvao Malić i očito mu je bio najdraži budući da je pjesma nazvana po njemu. Pod austrijskom okupacijom, u toku Prvog svjetskog rata, Goru je zahvatilo veliko siromaštvo i glad. Džemo je odlučio da nabavi hranu za svoju porodicu. I pored toga što je bila sredina zime, zajedno sa svojim sinovima krenuo je preko Šar-planine u Tetovo. Zaradili su nešto novaca od sviranja, napunili vreće žitom i krenuli nazad.

Dok su prelazili planinu, zahvatila ih je strašna snježna oluja i oba sina su se smrzla. Malić je umro dan poslije svoga brata; njegov konj se nije pomjerio s tog mjesta, već je tri dana bdio nad njegovim tijelom. Džemo ih je sahranio kod Džindi Bega a njihovi mezari (grobovi) se i danas mogu vidjeti. Roditelji su duboko oplakivali gubitak svojih sinova. Njihova majka umrla je od žalosti, a Džemo je komponovao pjesme u kojima opisuje cijeli tragični slučaj a posebno smrzavanje i smrt njegovog najdražeg sina Malića. Pjesma je bez riječi i u cijelosti se izvodi instrumentalno, prvenstveno u nibetu, ali i tokom drugih svadbenih povorki. 

 

Džemova pesma kazuje kako je Džemo osvojio djevojačku ljubav svojom muzikom. Nakon smrti svojih sinova Džemo je ponovo otišao u staru Albaniju, gdje je na svadbama svirao o njihovoj nesretnoj sudbini. Mlada Ciganka je, šetajući kroz šumu, čula muziku. Bila je toliko zadivljena melodijom da se odmah zaljubila u svirača i odlučila da krene za njim. Ubrzo su se vjenčali. 

 

*** 

 

Razgovor sa Ferizom Osmanijem o Džemi

 

Birte: Kako se tačno zvao?

Feriz: Džemo

Birte: Odakle je bio?

Feriz: Rođen je u Globočici. Bio je najbolji majstor. Svirao je sve pjesme, i stare i nove. Živio je devedeset godina. Svirao je cijelog života. U Turskoj je bio najbolji svirač.

Birte: Da li je u Tursku odlazio odavde?

Feriz: Da, odlazio je u Tursku i svirao tamo.

Birte: I vraćao se nazad?

Feriz: Kad se vraćao ovamo, opet je svirao. Svirao je i u staroj Albaniji i tamo bio najbolji. Imao je dva sina koji su umrli od gladi u vrijeme Austrije. Stvorio je pjesmu o svojim sinovima. Dok je bio mlađi svirao je po pet sati bez prestanka.

Birte: Nibet?

Feriz: Nibet. Ne, ne bibet! Znate, za vrijeme vršidbe konjima na stari način (u Mamuši). Svirao je pet sati dok vršidba nije završena. Njegove oči su bile zakrvavljene od sviranja. Bio je najbolji majstor. Nastavio je svirati sve dok nisu završili i pospremili žito u hambare.

Birte: A njegovi sinovi?

Feriz: I njegovi sinovi su svirali, ali su umrli mladi.

Birte: Je li Džemo bio i bubnjar (tupandžija)?

Feriz: Ne, bio je samo svirač (svirladžija).

Birte: Da li Gora ima takvih svirača?

Feriz: Sada ima mene, Feriza.

Birte: Ima li drugih sem tebe i Ramadana?

Feriz: Bilo ih je, ali su umrli. Kad je umro Džemo, ja sam zauzeo njegovo mjesto i postao goranski majstor.

Birte: Jesi li svirao zajedno s njim?

Feriz: Ne, bio sam mlad. Imao sam 12-13 godina, ali sam ga viđao i pamtim ga. On je svirao sa mojim ocem.

Birte: Koliko dugo je boravio u Turskoj? Je li to bilo tokom cijele zime ili je samo odlazio i vraćao sa odmah?

Feriz: Tamo je svirao mjesec ili dva i vraćao se nazad. Svirao je na svadbama, godišnjim vašarima i tako.

Birte: Je li svoju zurlu (svirlu) kupio u Turskoj ili u Makedoniji?

Feriz: Kupio je u Turskoj.

Birte: Da li ona još postoji?

Feriz: Ne znam, on više nije imao djeci. Možda je njegova familija još čuva.

Birte: Imate li još nešto da kažete o njemu?

Feriz: Ne, ne znam. Da, znate li koga je on volio? Volio je boksera Muhameda Alija. Njega je mnogo volio.

Birte: Jedna je žena pobjegla za njega. Kakva je ta priča?

Feriz: Dok je bio mlad otišao je u staru Albaniju i tamo svirao pjesmu. Jedna djevojka je čula pjesmu i odmah se zaljubila u majstora i on ju je oženio.

Birte: Da li je on poznavao ovu ženu ili djevojku?

Feriz: Ne, on je nije poznavao, ali kad je čula kako lijepo svira, udala se za njega.

Birte: Jesu li sinovi od ove žene umrli u planini?

Feriz: Ne, sinovi su bili od prve žene. On je imao dvije žene.

Birte: U isto vrijeme?

Feriz: Da, istovremeno dvije žene. Jedna je bila starija, druga mlađa.

Birte: I sada se ta pjesma izvodi?

Feriz: Svuda u Gori svira se ta pjesma i svi je vole. Oni kažu: „Sviraj Džemovu pjesmu.“ Vi ste je snimili na vašem gramofonu.

Birte: Kako su njegovi sinovi umrli?

Feriz: Njegovi sinovi su umrli pod Austrijom, jer nisu imali hrane. Otišli su u Tetovo po hranu preko Šar-planine. Zahvatilo ih nevrijeme i oluja i oni su se smrzli. Poslije je on stvorio pjesmu o sinu kako je otišao tamo i smrzao se, te kako je on patio i bol mu razjedala dušu.

Birte: Mislite da nisu stigli u Tetovo?

Feriz: Oni su bili tamo, kupili su žito i vraćali se nazad.

Birte: Da li je ova pjesma samo za zurle ili ima i riječi?

Feriz: Isključivo za zurle, tako smo mi čuli, a možda postoje neki koji je pjevaju. I dok mi idemo sviramo je u nibetu, pjesmu o sinovima i Džemu.

 

 

(S engleskog preveo Sadik Idrizi)