Kruševo 20.04.1980.

 

Iljinka od Filjibe

Bozadžija, Sofija, početak XX vijeka

Džemilja ispuana vo pesna bila od Rašitovci, od nino kabilje.  Se otvoriv muabet za nina familjija i oja imam zapamteno za ni. Rašitovcam kuća im bila vo dovno mahalo, eto tuje kuća ke ima Ismailj naprajena. Mlogo bilje pristalje ljudži. Pristala familjija.

Toja Rašit šo biv, mlogo pristav čujek biv, on dalj i biv brat Džemilji ilji tetka lji mu bila ne znm. Prodavav vo Filjibe boza. Toga se vikalo Filjibe, sega Plovdiv. Bugari i den deneska ga pijet boza. Naše niz Bulgarija mlogo rabotalje. Rašit nosiv po kuće boza i ke nekujego šo biv najbogat vo mestoto. Toja imav goljema imanica, zemna, 10-15 iljade ovce i sve tija, a samo jena ćerka imav. Mu se vikala Iljinka, Bugarka.

Ka šo nosiv boza, ćerkata go denetisala i mu rekla: „Rašit, ti si za mene“, i on i rekov: „Vala i ti si za mene“. Tamo, vamo se zasakalje i došlo vreme da doiđa on zadoma i i se javiv. Ona mu rekla: „Će dojdem i ja so tebe, će ti izbegam“. Vo toja vakat imala granica postajena među Bulgarija i Srbija. Ona zela nekuje pare, materi ge kažala a ocu ne. Oni ti trnalje i na granica vo Caribrod, toga go vikalje, a deneska Dimitrovgrad, prošlje alji srpska žandarmerija ge zastanala. Otec ka osetiv da izbegala, zengilj čujek uključiv sve poljicija po na, alji oni prošlje granica. Ge stignalje i reklje: „Iljinke vrati se, a znš ke ideš“?
A Rašit sve ponapre i kažav koj je i od kede je i da živuje vo siromašno mesto. Ona im rekla nejde nazač, a babo ne smev da ga zadeva jer na granica se raspravalje. Ka videv kede je rabota izvadiv pare i zlato so šake i dav ćerki.

Ona živuala vo Kruševo, eto tuje sega ke ima kuća Ismailj. Vake popušpteno bilo zanadulu. Tuje Mazlamov brat, Hasan, kuća imav ženina, ka domazeć biv tuje. On, Hasan vo Tursko ošov.

Ona živuala tuje, primila isljam i klanala i sve našinski terbijet zela. Najteško i bilo, eto rodila deca so Rašita i sve, alji sve i vikalje decam: „E more kaurče“! I bilo teško tija ka će čuje, Bugarka bila, alji primila isljam.

Ona živuala tuje vek vreme, komšija bila so naše. Imala deca alji poslje jeno dejće ka rodila se poremetila nekako vo stomak. Nana naša Ćupa ga vrzuala i ga isprajla. Pa poslje celo vreme dur bila živa tamo i pračala nani. Iljinka ga vikalje, a vamo i dalje drugo ime. Vo selo ga znlje ka Iljinka od Filjibe.

E sega šo se dešava poslje. Ka stanalje svi da idujet na ke Turska i oni stanalje da idujet. Otec nejzin so matere sve prodava vo Filjibe i idujet so na vo Tursko. Toljko ćerkata ga sakalje, i kupilje kuća vo Tursko i so na živualje. Otecot i mati Iljinkine tamo vo Tursko umrelje.

Oja adžo Hasan mi go kažuav. Imala jena vrba goljema tuje, vrba beše do docna, ona ga nasijala.

Rašit biv toljko pristav, ljepotan i puač biv. Bilo ksmet so Bugarka da se oženi. Oni se vikalje Rašitovci, Džemilja od tuje ošla za Šištejec. E sega dalj i biv brat ilji tetka lji mu bila ne znm. Bila prirodno pristala familjija.

A.A. 

Maj 2022, Kruševo

Ratni zarobljenici tokom Drugog svjetskog rata iz Dragaša

Dragaš (Gorski srez) za vrijeme Drugog svjetskog rata se nalazio u sastav Kraljevine Albanije kao potprefektura. Na osnovu izveštaja Savezne komisije za popis žrtava rata 1941 – 1945 iz Dragaša stradala je 61 osoba (4 Srba, 2 Crnogoraca, 18 Albanaca, 7 Turaka i 30 Ostalih).

Njemačka, Austrija i Italija su tokom Drugog svjetskog rata upravljale sa preko 1000 logora za ratne zarobljenike. Tokom aprilskog napada Njemačke i Italije na Jugoslaviju znatan dio vojnika, podoficira i oficira jugoslovenske vojske otišao je u zarobljeništvo, među kojima i ljudi iz Dragaša.

Iako je prošlo sedamdeset sedam godina od završetka Drugog svjetskog rata nije poznat broj ratnih zarobljenika iz Dragaša interniranih u logore nacističe Njemačke, Italije i Austrije.

U nastavku je nepotpuni spisak ratnih zarobljenika iz Dragaša, a formiran je na osnovu arhivske građe Centralnog Državnog Arhiva u Tirani (Arkivi Qendror Shtetëror  - AQSH Tirana), Albanija kao i privatnih arhivskih dokumenata.

 

1. Ademović Jonus – Ljubošta, Stalag XI A – Njemačka,

2. Jašarević Nazif – Restelica. Stalag XI A – Njemačka,

3. Sulejmanović Džemail – Kukaljane , Stalag XI A - Njemačka

4. Velijević Hardesan – Zaplužje, Stalag XI A – Njemačka,

5. Sulejmanović Jonuz – Rapča, Mauthauzen, Austrija.

6. Sulejmanović Ćamil – Kukaljane – Njemačka,

7. Isaković Nezir – Restelica – Njemačka,

8.  Redžepović Ilijas - Mlike (Fronstalag 306, Stalag XVII A, Stalag XII A). Zarobljenički broj: 529. Oslobođen dana: 20.03.1944. godine.

9. Zećiri Šaban – Brezna, Kamp di Konçe (Grumello del Piano) - Italija

10. Isufi Selim – Brod, Kamp di Konçe (Grumello del Piano) - Italija

11. Sejrani Sejran – Šajnovce, Kamp di Konçe (Grumello del Piano) - Italija

12. Murati Mehmet – Brezna, Kamp di Konçe (Grumello del Piano) - Italija

13. Seferović Ismail – Dragaš, Stalag II – Njemačka,

14. Destanović Murtez – Brodosavce Stalag II – Njemačka,

15. Pelivan Ejup – Zli Potok - Njemačka,  

16. Šutrak Harun , Brod – Njemačka,

17. Ljokanovci Skender, Brod – Njemačka,

18. Šata Hamza, Brod – Njemačka,

19. Bislimi Bislim , Vraništa – Njemačka,

20. Rašiti Faridin, Radeša – Njemačka,

21. Ferati (Emrul) Berzat, Bačka, umro 1944. godine u logoru u Beogradu

22. Gaši (Sejdi) Šani, Brezna, poginuo 1945. godine Sajmište Zemun

 

-Stalag XI-A poznat kao Stalag 341 je bio Njemači zatvor-kamp tokom Drugog svjetskog rata, koji se nalazio istočno od sela Altengrabow, oko 90 kilomenatar jugo-zapadno od Berlina.

-Koncentracioni logor M. Stammlager II C. u gradu Greifswald , koji se nalazi u današnjoj severoistočnoj Njemačkoj.

-Kamp.di Konçe (Grumello del Piano) gradić blizu Bergama, Italija. 

 

Arhivski izvori:

Arkivi Qendror Shtetëror  - AQSH Tirana, Albanija

Fondi Drejtoria Qendrore e Policisë,
Fondi Komanda ushtarake,

Fondi Ministria e Tokave të Liruara,

Fondi Prefekturat dhe komunat e Tokave të Liruara,

Fondi Drejtoria e Përgjithshme e Kryqit të Kuq Shqiptar

Internirani stanovnici Gore tokom Velikog rata

 

Na osnovu podataka sa popisa stanovništva iz 1918. godine, tokom Prvog svjetskog u zarobljeništvu je iz Gore dospjelo 14 stanovnika. Većina njih su u tom periodu internirani u Rumuniju kao i u Austriji i Rusiji. Iz Borja je zarobljeno 10 njih, Vranište (2), Orgoste (1), i Restelice (1).

Br.	Ime	Ime oca	Prezime	Godine	Gde je interniran	Selo
1.	Ajdin	Imer	Hasančor	35	Rumunija	Borje
2.	Rušit	Zurab	Hasančor	45	Rumunija	Borje
3.	Mustafa	Skender	Kamber	60	Rumunija	Borje
4.	Bajram	Skender	Kamber	62	Rumunija	Borje
5.	Sulejman	Skender	Kamber	47	Rumunija	Borje
6.	Ramadan	Skender	Kamber	40	Rumunija	Borje
7.	Musa	Skender	Kamber	56	Rumunija	Borje
8.	Ali	Kahriman	Oloman	55	Rumunija	Borje
9.	Kahriman	Maksud	Oloman	36	Rumunija	Borje
10.	Mehmed	Vejsel	Šosko	28	Rumunija	Borje
11.	Mazlam	Šasivar	Sali	29	Rumunija	Orgosta
12.	Destan	Ragip	Aga	62	Rusija	Restelica
13.	Husejn	Zulfikar	Borja	65	Austrija	Vraništa

14.       Osman               Zulfikar            Danial          48. godina                      Austrija            Vraništa 

Arhivski izvor:

Österreichische Akademie der Wissenschaften

(Archive of the Austrian Academy of Sciences)