Svi putevi vode ka Turskoj

Broj izbeglica u Turskoj nakon balkanskih ratova po McCarthy-u

Nesumljivo je da su migracijska kretanja iz Gore u XX vijeku vodila ka Turskoj. Migracijska kretanja u periodu Osmanske imperije su bile uobičajene i neznatne pojave na ovim prostorima ali su nedovoljno istražena i u budućnosti se treba pokloniti veća pažnja prevođenju arhivske građe iz Istanbula.

Tokom balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata desila su se najveća migracijska kretanja stanovništva Gore, mada ni period između dva svjetska rata i dvadeset godina nakon Drugog svjetskog rata, ne zaostaje u tome. Stanovništvo je bilo u neizvjesnosti kako zbog bezbednosne situacije, ograničenog kretanja a na području Gore uspostavljala se granica između novonastalih država. 

U periodu između dva svjetska rata sama procedura odlaska za Tursku je podrazumjevala davanje izjave o odricanje od jugoslovenskog državljanstva i dobivanje potvrde u kojoj se poništava pomenuto državljanstvo i naznačava da osoba (i porodica) nema pravo povratka u Jugoslaviji (karta u jednom pravcu).

U tom periodu su ubrzano trajali pregovori između Republike Turske i Kraljevine Jugoslavije o premeštanju stanovništva turskog govornog područja i stanovništva koje ima tursku kulturu iz Južne Srbije (Vardarska, Zetska i Moravska banovina). I stanovništvo Gore je bilo obuhvaćenom ovom konvencijom (član 2.). Konvencija je predviđala preseljenje 40 000 (četrdeset hiljada) porodica u vremenskom peridou od 6 godina (1939-1944). Jugoslovenska država se obavezala da će za svaku preseljenu porodicu platiti 500 lira ili sve ukupno 20 miliona lira.

Konvencija („Convention“) je trebala stupiti na snagu na dan kada je potpišu jugoslavenska i turska vlada. Konvencija nije bila ratificirana u turskom parlamentu zbog smrti predsjednika Turske Mustafe Kemala Ataturka.

Tokom pripremanja konvencije između dve države, politički predstavnici muslimanskog stanovništva su pokušavali da odvrate tursku državu da potpiše pomenutu konvenciju.

Qerim Lita u svojoj knjizi: “Shpërngulja e shqiptarëve ne Republikën e Turqisë 1922 – 1941”  objavio je preko 200 službenih dokumenata u vezi ove problematike. U njoj su i tri dokumenta koja su vezana za Goru i njeno stanovništvo, što ne znači da ih je u tom periodu bilo toliko, već naprotiv bilo ih je mnogo. U dopisu Kraljevskog legata iz Ankare od 5. avgusta 1938. obaveštava se Ministarstvo Spoljnih Poslova Kraljevine Jugoslavije “da  je Ferhad bej Draga, bivši poslanik Džemijeta, nedavno otputovao u Istanbul, a verovatno i u Ankaru. Nakon njega, otputovao je Malić Pelivani, narodni poslanik i još neki Albanci”.

.
>
Kompletan tekst možete pročitati i preuzeti: OVDE
.

Dva dnevnika iz dve Kraljevine

Tokom XX vijeka školstvo u Gori je pretrpelo ogromne promjene kako u organizaciji same nastave tako i po pitanju izvođenja nastave na različitim jezicima (orjentalni jezici, albanski i srspko-hrvatski).
          U Međuopštinskom historijskom arhivu Prizren[1] čuvaju se dnevnici iz 1934. godine i 1941. godine za Osnovnu školu u Rapči koja je osnovana 1929. godine.   Zanimljivo je što su oba dnevnika iz različitih Kraljevina (Jugoslavija i Albanija) i popunjavana su na različitim jezicima (srpskohrvatskom-slovenačkom  i albanskom jeziku). 

Na osnovu prvog  dnevnika iz Osnovne državne škole Rapčanske, škola radi u Kraljevini Jugoslaviji na srpskohrvatskom-slovenačkom jeziku.   Školske 1934/35 u I (prvi) i II (drugi) razred upisano je ukupno 56 učenika. Upravitelj i učitelj škole bio je Avdo Humčanin. Učenici u dnevniku su zavedeni pod prezimenom i imenom. Sva prezimena završavaju na -ić. Za vreme Osmanske carevine u Gori nisu postojala prezimena. Umjesto prezimena stajalo je samo ime i očevo ime, npr. Mehmed Aslan ili na goranskom Mehmed Aslanov (čiji je). Nakon 1918. godine na porodična imena dodavan je nastavak -ić tako da je Aslan/ov  postao Aslanović.

Na osnovu drugog dnevnika iz 1941. godine  Muška osnovna škola u Rapči (Shkolla Fillore Mashkullore – Rapqe) radi u Kraljevini Albaniji (Mbretnija Shqiptare) na albanskom jeziku.  Školske 1941/42 od I do IV razreda upisano je ukupno 64 učenika. Učitelj je bio Mehmet Sokoli iz Elbasana. Većina učenika je uvedeno u dnevnik sa imenom, imenom oca i prezimenom kao i datumom rođenja. Učenici su se brojčano ocjenjivali od 5 do 1 (obrnuto), 5 je najslabija ocjena a 1 najbolja ocjena. 

---

[1] Arkivi historik nderkomunal – Prizren, Fondi: Keshilli popullor i komunes Dragash-Rapqa, Sektor: Arsimi Permbajtja: Ditaret dhe regjistrat e klaseve Viti:1934/35 - 1941/42 nr.2 dhe 3 Kutija 25/1

.
Kompletan tekst možete pročitati i preuzeti: OVDE

 .